Alþjóðlegar reglur gilda um „lífræna“ ræktun og sjálfstæðir eftirlitsstaðilar votta framleiðendur á því sviði. Hér á landi hafa hagsmunaaðilar lengi brugðið fæti fyrir lífræna ræktun og vottun hér á landi. Í því skyni varð til hugtakið „vistvænt“.
Undanfarna daga hafa fjölmiðlar töluvert fjallað um þá staðreynd, að stór hluti þess grænmetis sem Íslendingar neyta er merkt sem „Vistvæn landbúnaðarafurð“. Þessi vottun er byggð á reglugerð landbúnaðarráðuneytisins nr. 504 frá 1998. Ekki stendur steinn yfir steini hvað reglugerðina áhrærir, ma. m.t.t. 4. og 5. gr. þar sem fjallað er um gæðaeftirlit og viðurkenningu og skráningu í tengslum við þau skilyrði, sem uppfylla þarf til að öðlast þann rétt að merkja afurðir „Vistvæn Landbúnaðarafurð“. Í reglugerðinni kemur jafnframt fram, að eftirlitsaðilar skulu eigi sjaldnar en einu sinni á ári gera úttekt hjá framleiðendum og afurðarstöðvum sem hlotið hafa viðurkenningu á aðstöðu – þar með talið landgæðum og búnaði til framleiðslu og vinnslu. Þessu eftirliti er ekki og hefur ekki verið fyrir að fara í mörg ár. Í raun er vistvæn vottun ekki annað en hefðbundin landbúnaðarframleiðsla með tilheyrandi áburðar- og eiturefnanotkun sem í sjálfu sér er ekki í andstöðu við lög og reglur en hlutina á að nefna réttum nöfnum í stað þess að halda uppi blekkingum gagnvart kaupendum vörunnar um hollustu og gæði umfram hefðbundna framleiðslu. Hugtakið „vistvænt“ elur því á á ranghugmyndum neytandans – vísar til hollustu umfram hefðbundna framleiðslu en er í raun eitt og það sama.
Vottunarstofan Tún hefur um tveggja áratuga skeið annast vottun lífrænnar framleiðslu hér á landi og í Færeyjum samkvæmt alþjóðlegum stöðlum. Vottunarmerki Túns er orðið þekkt og vottun félagsins nýtur trausts meðal neytenda og framleiðenda, enda byggir hún á minnst árlegu eftirliti, auk fyrirvaralausra úttekta. Tún hefur jafnframt unnið gríðarlegt starf í kynningu, fræðslu og staðlaþróun á sviði lífrænnar framleiðslu. Það hefur skilað sér í vottun nýrra framleiðslugreina sem fyrir vikið njóta umtalsverðs virðisauka af sölu afurða sinna. Tún hefur á annan áratug fengið styrk á fjárlögum til slíkra verkefna, sem að öðrum kosti hefðu líkast til ekki verið unnin, eða hefðu kostað margfalda þá fjármuni sem Tún hefur komist af með. Sú breyting varð á með fjárlögum 2014, að nú þarf að sækja um styrk til viðkomandi ráðuneytis. Það gerði Tún sl. vor en einhverra hluta vegna var styrkurinn skorinn niður um 80%, a.t.t. fjárlaga 2013, fór úr 5m. kr. í 1.m. kr. Engar skýringar fást þessu tengt frá ráðuneytinu og ekki er hægt að fá upplýsingar um það hverjir fá styrk í ár, hversu mikið – t.a.m. samanborið við árið 2013 og/eða hvort e.h. nýjir aðilar og þá hverjir hafi bæst við.
Engin opinber stefna er til hvað varðar lífræna framleiðslu hér á landi. Stjórnvöld virðast ekki hafa neinn áhuga á framgangi þessarar framleiðslu, þrátt fyrir stóraukna ásókn almennings í slíkar vörur. Einu skiptir hverjir halda um stjórnartaumana hverju sinni. Aðlögunarstyrkjum og/eða annarri aðstoð tilhanda þeim bændum og eða öðrum þeim framleiðendum sem vilja snúa sér að þessari framleiðslu er ekki fyrir að fara.
Til fróðleiks má geta þess að hér á landi er vottað ræktarland hlutfallslega margfalt minna en í nágrannalöndunum þar sem hið opinbera veitir rannsóknum og ráðgjöf, svo og þróunarstarfi bænda og vottunaraðila, öflugan stuðning til uppbyggingar lífrænnar framleiðslu.
Reglulega er haldið á lofti fullyrðingum um hreinleika og gæði íslenskrar landbúnaðarframleiðslu. Í því sambandi væri fróðlegt að fá upplýsingar um magn þess tilbúna áburðar og eiturefna, bæði það sem framleitt er hér á landi og flutt inn erlendis frá, sem dreift er á ræktarland. Í framhaldinu væri hægt að sjá notkun þessara efna a.m.t. á hvern hektara og bera saman við nágrannalöndin. Er hefðbundin íslensk landbúnaðarframleiðsla, t.a.m. grænmeti, í raun og veru jafn ómenguð og látið er í veðri vaka?
Gunnlaugur K. Jónsson
Varaformaður Vottunarstofunnar Túns