Rétt manneldi varðar meiru en nokkur veit. Líkaminn er byggður úr þeirri fæðu, sem maðurinn neytir, og skiptir það því miklu, hvort hann fær rétta og lifandi fæðu, eða hann neyðist til þess að gera sér gott af því sem miður er hollt.
Nú er það svo, að hver líftegund er sérfræðingur fyrir sjálfa sig um val sinnar fæðu. Sauðkindin, kýrin, hesturinn og geitin eru gras-, blóm- og jurtaætur. Rándýrin, eins og ljón, tígrisdýr, hundar og tófur, eru kjötætur. Maðurinn er jurta- og ávaxtaæta og hráæta. En hann hefur gert sig að alætu og etur soðna fæðu bæði úr jurta- og dýraríkinu, og þar með hefur hann brugðizt eðli sínu og orðið krankfelldasta dýr jarðarinnar.
Þannig fer hverju því dýri, sem brýtur í bága við lögmál þau, sem tegundin er háð. Kindin, kýrin, hesturinn og geitin eru öll grasætur og líffæri þeirra sérstaklega til þess útbúin maginn er stór, þarmarnir langir og sérstaklega langur ristill, til þess að ná sem bezt næringunni úr þeirri fæðu, sem náttúran hefur ætlað þeim. Rándýrin hins vegar hafa meltingarfæri, sem eru sérstaklega til þess gerð að melta kjöt, þó hundur og köttur hafi að nokkru leyti orðið alætur í félagsskap manna. Það er sérstaklega ríkt í eðli kattarins að lifa rándýralífi. Hann hefur ekki enn þá sleppt hvöt sinni til að veiða dýr og fugla.
Það er gaman að sjá, hvernig læðurnar kenna afkvæmum sínum, kettlingunum, að veiða fugla og mýs. Þær sleppa þeim með lífsmarki, til þess að kenna kettlingunum að verða djörf veiðidýr. Rándýrin hafa vígtennur, sterkar og hvassar, til þess að drepa veiðidýrin með og halda þeim föstum, hvassar og sagmyndaðar tennur, sem klippa sundur fæðuna og sterka jaxla aftast til þess að bíta sundur bein og mylja þau í smátt. Þegar þau hafa drepið fórnardýr sín, rífa þau sundur magálinn ofan til og stækka það gat, svo þau komi hausnum inn og svelgja í sig mörinn, klippa gallblöðruna og skyrpa henni út úr sér; éta því næst lifrina, hjartað, lungun og nýrun og gleyma ekki nýrmörnum; í honum eru einhver kostamestu efni dýrsins, þar sem eru nýrnahetturnar; því næst éta þau nokkuð af kjötinu, unz þau byrja á beinunum.
Þessi dýr hafa sterka eðlisávísun um val fæðu sinnar, eins og villt dýr yfirleitt, en hjá manninum hefur hún sljóvgast, og svo er um húsdýr hans. Rándýr hafa kúlumyndaðan maga; stutta þarma, lítið lengri en frá trýni aftur á bak, og örstuttan, spannarlangan ristil. Gerð þessara líffæra sýnir glöggt nærfærni náttúrunnar í sköpunarstarfi; slíkir þarmar hæfa einmitt kjötætum; ef rándýrin hefðu haft lengri þarma, myndi rotnun kjötsins í þörmunum hafa orðið tegundinni að bana.
Maðurinn lítur á sjálfan sig sem alætu. En þetta er ekki rétt mat. Maðurinn er eins og áður segir jurta- og ávaxtaæta, og upphaflega hefur hann einnig verið hráæta og neytt allra ávaxta, korns og jurta í ósoðnu ástandi, unz hann lærir að nota eldinn. Af því er merkileg frásaga í alkunnri grískri goðsögn, sögunni um Prómeþeif, sem stal eldinum frá guðunum og faldi hann í holu priki. En guðirnir reiddust honum fyrir tiltækið, bundu á fjalli uppi og settu örn til þess að kroppa úr honum lifrina. En Pandóra verður til þess að færa mannkyninu allskonar sjúkdóma fyrir misnotkun eldsins. Sagan af Prómeþeifi minnir annars nokkuð á það, hvernig æsir bundu Loka.
Nú er maðurinn orðinn alæta, jurta- og ávaxtaæta og ekki síður kjötæta, og hefur auk þess eldborið mat sinn og soðið um langan aldur. Þetta hefur verið meira en hann þyldi til lengdar. Afleiðingar þessara tiltækja allra eru hinir mörgu og miklu hrörnunarkvillar og úrkynjunarsjúkdómar, allt frá tannveiki og þrota í kokkirtlum til magasárs og sjúkdóma í öllum meltingarfærum. Maðurinn er orðinn krankfelldasta lífvera jarðarinnar, þar sem ekkert líffæri hans sleppur við sjúkdóma af einhverju tagi. Og allt þetta getur hann sjálfum sér um kennt, þar sem hann hefur reynt að komast undan lögmálum, sem móðir náttúra hefur sett öllu lífi.
Hvað þýða svo þessir sjúkdómar, sem vestrænar þjóðir hafa tileinkað sér, með lifnaðarháttum sínum? Þeir eru áminning um það að vér höfum brotið lögmál lífsins og verðum að gera annað tveggja, að hverfa aftur til réttrar lífsstefnu eða verða þurrkaðir út að öðrum kosti; svo alvarlegir eru þeir kvillar er vér höfum bakað oss. Vér getum séð það og þreifað á því á hverjum degi, að þar sem þróunarlögmál lífsins eru brotin, þar eru þeir þurrkaðir út af vettvangi þess, sem ekki sjá að sér.
Krabbamein er síðasta og alvarlegasta viðvörunin af þessu tagi, hið síðasta SOS, eða áminning til vor um það, að hingað verði farið, en ekki lengra. Þegar vér gefum því gaum, að því nær allt starf hinna mörgu lækna fer til þess að lappa upp á sjúkdómseinkennin, má hverjum manni ljóst vera, að ekki er stefnt í rétta átt. Með því er óbeinlínis stefnt að því að rækta sjúkdóma í stað þess að leita uppi og taka fyrir orsakir þeirra. Vér erum áhorfendur að því, að þrátt fyrir allt, sem gert er til þess að lækna krabbamein, hjartasjúkdóma, sálsýki, gigt og aðra slíka kvilla, þá vaxa þeir einungis með ári hverju. Ætti það eitt að vera nóg til að vekja menn til umhugsunar um það, hvert stefnir, og sýna læknum vorum fram á, að hér verður að breyta um vinnubrögð.
Manneldisfræðingar eins og Dr. Bircher-Benner og Sir Robert MacCarrison hafa fyrir meira en aldarfjórðungi sýnt fram á, að ónáttúrlegt mataræði á aðalorsökina á því að hrörnunarkvillar fara svo hraðvaxandi. Þaðan stafa hin mörgu tár og dauði fyrir aldur fram. En hve lengi eigum vér að fórna svo mörgum mannslífum, svo mörgum tárum, svo miklum kveinstöfum og fjármunum til þess eins að skapa og viðhalda sjúkri, ímyndaðri menningu, sem er ekki annað en ómenning og afmenning? Til eru menn í afkimum heims, og hafa jafnvel verið hér í Evrópu, sem eru lausir við alla þá kvilla, sem á oss sækja. En hafi þeir tekið upp mataræði og menningarhætti vestrænna þjóða, þá hafa hrörnunarkvillarnir fallið yfir þá jafnskjótt eins og eftir pöntun. Og nærtækt og glöggt er vort eigið dæmi. Vér höfum orðið þessum sjúkdómum æ auðveldari bráð, eftir því sem sú fæða, sem vér fáum frá útlöndum, hefur verið gerð að meiri verksmiðjuiðnaði og um leið að dauðri fæðu og óætri. En svo er um hinn dauðhreinsaða hvítasykur, hvíta hveiti, völsuðu hafragrjón, eldhituð í verksmiðjunum til þess að drepa í þeim kímið, hefluð rísgrjón o.s.frv. til viðbótar þeim 500 smálestum af sælgæti, sem Íslendingar éta á ári hverju, auk hinna skaðvænu drykkja, lyfja og eiturmeðala sem vér neytum. Vér getum ekki átt von á að sjúkdómunum linni, fyrr en þessar plágur eru landrækar, því þær eru orsök þess að þjóð vorri miðar nú hraðfara áfram á braut úrkynjunar og hnignunar. Kjarni þessa máls er sá leyndardómur, að allt líf verður að nærast á lífi eða lifandi fæðu.
Lífið er lifandi straumur, kominn handan yfir hinar miklu víðáttur um farveg sólargeislanna. Eins og höfundur lífsins hefur gefið oss lífið, hefur hann skapað og séð oss fyrir viðeigandi fæðu ekki á skömmum tíma á vorn mælikvarða, heldur á löngu tímabili framþróunar. Af örsmárri, lifandi jurt, eins og arinu í sólargeislanum, hafa stærri jurtir orðið til og þroskazt að vexti og margbreytni fyrir mátt sólarljóssins, sem blaðgrænan hagnýtir sér. Og af líkamlegum leifum þeirra og allskonar jurtagerla myndaðist síðan gróðurmoldin, og því meiri og fjölbreyttari sem hún varð, því hraðar gekk sköpun og þroski jurtalífsins og dýralífsins þá hið sama. Það væri barnalegt að líta svo á, að sköpuninni sé nú lokið. Hún heldur vissulega áfram sem eilíf starfsemi, þó að mannkynið villist út af sinni þroskabraut. Maðurinn, ekki síður en aðrar líftegundir, er háður eilífum framþróunarlögum, sem hann verður að hlíta, eða þurrkast ella út. Vestrænar þjóðir hafa snúið inn á braut sívaxandi sjúkdóma, úrkynjunar og hrörnunar, og ekkert getur stöðvað þær nema fullkomin hlýðni við lögmál þau, sem líf og þroski eru háð. Kákið kemur þar að litlu haldi. Það er til dæmis heimskulegt, að ætla sér að lækna krabbamein, sykursýki, hjartasjúkdóma og aðra slíka kvilla, án þess að lagðar séu niður þær illu venjur, sem valda þessum sjúkdómum. Það tekst aldrei.
En annað ráð er einhlítt til að útrýma þessum sjúkdómum, og það eru náttúrlegar lífsvenjur og um fram allt náttúrlegar fæðutegundir til daglegrar neyzlu. Mannslíkaminn er byggður upp af lifandi og starfandi frumum, sem hverri og einni er það ríkast í hug að varðveita heilbrigði líkamans. Meðan hver fruma fær sína náttúrlegu næringu, vinnur hún sitt starf af mestu skyldurækni, og líkaminn nýtur heilbrigði eftir því. En sé fruman svipt þessari eðlilegu fæðu, er þar með lagður grundvöllur að hverskonar sjúkdómum. Það er einmitt þetta, sem vestrænar þjóðir hefur hent, og oss Íslendinga þar á meðal.
Neyzla soðins kjöts og fiskjar ásamt dauðri fæðu eins og hvíts hveitis, hvítasykurs, valsaðra hafra o.s.frv. hefur óhjákvæmilega langa viðstöðu og þar af leiðandi rotnun í þörmunum í för með sér og afleiðingin verður eitrun líkamans og lífefnasvipting, sem kemur fram í hverskonar sjúkdómum. Ef vér lifum hins vegar að miklu leyti á lifandi jurtafæðu og ávaxta, þá ræktum vér þar með heilbrigði vora og sjúkdómarnir hverfa.
Þessi grein birtist í 1. tbl. Heilsuverndar 1956.